Kalesijske novine Kalesijske novine
OVO NISTE ZNALI: Na mjestu Narodne skupštine nekad je bila džamija!
Ovo je priča o njoj.
Za vreme Osmanskog carstva se na mestu današnje Narodne skupštine u Beogradu nalazila Batal-džamija (do 1789. godine poznata kao Ejnehan-begova džamija). Bila je najlepša i najveća džamija tog perioda u Beogradu i mesto u čijoj su neposrednoj blizini sahranjivani viđeniji Turci. Konačnu odluku o njenom sravnavanju sa temeljem doneo knez Miloš Obrenović!
Od 11 džamija iz ovog perioda ova je bila glavna turska bogomolja. Turci su tu u početku s leve strane držali šupe u kojima su klali ovnove, drali kožu i topili loj. Šupe su nazivane salana, na turskom jeziku salhana, što odgovara klanici.
Ceo taj kraj bio je daleka beogradska periferija i nije neobično što je džamija zjapila zapuštena. U napadu Austrijanaca na Beograd 1717, koje je predvodio Eugen Savojski, Ejnehan-begova džamija se nalazila na samom frontu. Smatra se da je tada prvi put oštećena.
U brojnim prevratima, rušena je i obnavljana u više navrata, da bi tek 1766. godine bila popravljena. U sledećim borbama za Beograd, 1789. džamija je bila ozbiljno oštećena. Tada se prvi put spominje pod imenom Batal-džamija jer na Turskom “batal” znači napuštena.
U borbama za oslobođenje Beograda u Prvom srpskom ustanku 1806. godine, Turci su sa Batal-džamije pružali otpor ustanicima koji su se ušančili na Tašmajdanu. Dok za vreme Drugog srpskog ustanka, Srbi su u džamiji držali svoje isturene straže prema Beogradu i s njenih ruševina kontrolisali dunavsku stražu Beograda i Vidin kapiju. I u prvom i u drugom ustanku su je rušili, da bi tu posle okončanja ustanka nastala marvena ili stočna pijaca.
S obzirom da je džamija bila izuzetno lepe arhitekture i da se u odnosu na druge džamije u gradu isticala po svojoj velelepnosti građe, Turci su želli da je obnove i vrate joj provitni sjaj. Popravili su je uloživši više od 7.000 groša. Opsedajući Beograd 1806. godine, Karađorđevi ustanici pogodili su je trešnjevim topom. To je bio kraj Batal-džamije.
Beogradski vezir, Jusuf-paša, je nameravao da popravi Batal-džamiju. Na njegov predlog Porta mu je poslala 50.000 groša, dva zlatna polumeseca alema i ferman kojim mu se naređuje ”da popravi beogradske džamije koje su za popravku, a naročito Batal-džamiju na Vračaru”.
Jusuf-paša je obavestio kneza Miloša, 20. juna 1836. godine, da je dobio ferman za popravku Batal-džamije i tom prilikom mu je, između ostalog, saopštio: ”…inženjer Ethem-bej, je video kako stoka ulazi u ovu džamiju, zbog čega su joj zazidana vrata…”
Uzalud je Jusuf-paša objašnjavao knez Milošu kako ”…naš Car… ima veliku želju za popravljanjem zadužbina” i isticao da bi “popravku trebalo izvršiti kako bi nizami, koji će vežbati na Vračaru, mogli kad dođe vreme i namaz da klanjaju u džamiji”.
Knez Miloš nije dozvolio popravku navodeći da je Vračar u srpskim rukama i da je u blizini palilulske crkve, iako je baš on, knez Miloš 1818. godine popravio džamiju u Jagodini i iznova joj izgradio kameni minaret.
Ni posle dužih pregovora i urgencija iz Carigrada džamija nije popravljena. Knez Miloš je mislio da se popravkom Batal-džamije teži proširenju turske vlasti izvan granica beogradske varoši, a imao je hatišerif po kome je sva zemlja van varoši bila u nadležnosti Srba.
Štaviše, Miloš je naredio ”da se oko Batal-džamije više pandura nađu i još noću poore prostor oko nje”. Jusuf-paša je novcem namenjenim za popravku Batal-džamije popravio neku drugu džamiju.
Poznati arheolog, pisac i putopisac F. Kanic boravio je u više navrata u Beogradu, i pored ostalog napisao: ”Usred hrišćanskog Beograda stajala je do 1878. godine Batal-džamija kao neosporno najlepša turska građevina u Srpskom vilajetu, usamljena i veličanstvena, kao da žali za sjajnim danima Polumeseca kojeg se još sjećala. Kad je Karađorđe osvojio Beograd, šerefe i vrh minareta su se sručili sa svoje gorde visine, a centralni deo je, prkoseći zubu vremena, ostao postojan, izuzev nasilno razvaljenog glavnog portala.“
Tadašnji upravnik Biblioteke Janko Šafarik je imao ideju da se Batal-džamija pretvori u Srpski narodni muzej. Knez Mihailo je govorio da bi je valjalo popraviti i u njoj smestiti Državnu arhivu. Međutim, ubrzo nakon odlaska Turaka Osmanlija (1867. godine), stara Batal-džamija je 1869. (ili 1878) godine, po naređenju namesnika Blaznavca, sravnjena sa zemljom, a “misiju” rušenja obavili su Cincari za 230 dukata.
Malo je poznato da se stara zgrada Narodne skupštine nalazila na mestu današnjeg bioskopa „Odeon“ (na uglu ulica Kraljice Natalije i Kneza Miloša), i da je bila vrlo skromna građevina, primer balkanske profane arhitekture. Izgled zgrade je postao nedostojan parlamenta države, pogotovo promenom uređenja Srbije u kraljevinu, u borbi za državnu samostalnost. Nova lokacija je nađena na prostoru „marvene pijace kod Batal džamije“.
S obzirom na istorijsku konotaciju građevine, odluka da Skupština bude tu je izazivala velike polemike u javnosti. Na to je dodatno uticala blizina mesta na kojem je 1830. godine održana Velika narodna skupština Srbije, kada je pročitan Hatišerif turskog sultana o pravima srpskog naroda i nasleđivanju kneževskog prestola.
Prvi projekat Skupštine izradio Konstantin Jovanović 1891. godine. Zvaničan početak gradnje palate označen je polaganjem kamena temeljca 27. avgusta 1907. godine, u prisustvu kralja Petra Prvog Karađorđevića i prestolonaslednika Đorđa, narodnih poslanika i diplomatskog kora.
telegraf.rs
